KIRIM'DA AĞAÇLARINA DOKUNULMAYAN KADİM MEZARLIK: BALTA-TİYMEZ

Avrupa’nın en eski Türk ve Musevi Mezarlığı, Kırım’da ağaçlarına dokunulmayan kadim mezarlık Balta-Tiymez geçmişi ve isminin hikâyesiyle dikkat çekiyor.

Hazar İmparatorluğunun mirasçıları olan Kırım Karay Türklerinin, Balta – Tiymez (Balta Değmez) mezarlığı, adını mezarlıktaki meşe ağaçlarının kesilmesinin yasak oluşundan alıyor. Balta – Tiymez Mezarlığı, Rus işgali altındaki Kırım yarımadasının Bahçesaray şehrinde, tarihi Kırk-Yer bölgesinde Hazar döneminde inşa edildiği bilinen Çufut (Çift) Kale’nin alt tarafında yer alıyor.

NEDEN AĞAÇLARINA DOKUNULAMIYOR?

Kırım Karaylarının belirli tabularla saygı gösterdiği Balta-Tiymez, Karay ailelerinin kökü olduğuna inanılan ağaçlara (terekler) sahip bulunuyor. Her ailenin bir ağacı olduğu tasavvuruyla bu ağacın kuruması veya yok edilmesinin ailenin soyunun kuruması anlamına geliyor.

Ağaçlara dokunmama tabusu dışında mezarlıkta hayli saygılı davranılıyor, sigara dahi içilemiyor. Sadece Kırım Karayları, Kırım Türkleri ve Türk soylu halklardan cemaatin izin verdiği kişilerin girişine ve içinde çalışmasına izin veriliyor.

MEZAR TAŞLARININ BİR KISMI SAKLANDI, BİR KISMI MEYDAN İNŞASINA KURBAN GİTTİ

Karay Türkleri tarafından mezarlıktaki kadim mezar taşları üzerinde tahrifat yapıldığı ve Türk adlarının yok edilerek mezarlığa saygısızlık yapıldığı gerekçesiyle saklı tutuluyor. Mezarlıkla ilgili çalışmalar yürüten Türkolog Haham Avraham Ben Şemuel Firkoviç’in (1786-1874) bulduğu bilinen bazı mezarlar ve el yazmalarının da, ölümünden Saint Petersburg’da müzeye kaldırıldığı ve gizlendiği ifade ediliyor. Günümüzde de hahamın arşivine çok kısıtlı sayıda araştırmacının erişebildiği belirtiliyor.

Mezarlıktaki bazı mezartaşlarının Sovyetler Birliği döneminde Bahçesaray’da yaptırılan Lenin Meydanı için kullanıldığı biliniyor.

TARİHİN KARANLIKLARINDAN İSİMLER VE ÖLÜM TARİHLERİ

Balta Tiymez’de yer alan isimler ve tarihler de Hazarlar dönemine dek uzanan köklü bir geçmişi ve bölgedeki Türk izlerini gösteriyor.

Mezarlıktaki kadın isimleri ve tarihleri: Akbike (1030), Ayke (719), Aytolu (825, 1023, 1086), Altınkız (1006), Arzu (836-976-1045), Bibüş (1044), Bikeçe (635-834-937-1001-1088-1127), Biyana (845-1003), Bikelek (936), Biçe (1150), Gulef (635-1025-1064), Devlet (1024), Menevşek (982-1030), Meneveş (653), Murat (1000-1090), Saadet (1045), Sarra-Hatun (669), Severgelin (670), Sultan (975-1035-1049) Tohtar (898-1045-1140), Şahuv (704-1030), Emçi (726).

Mezarlıktaki erkek isimleri ve tarihleri: Alani (706), Appak (1028), Baba (991), Babay (1046), Babakay (1090), Baba-şah (1047), Balıkay (1090–1098), Bahşi (622–619–667), Duvan (1065), İncirci (1175), Kefeli (1128), Mesud (807), Murza (1049), Parlak (180), Paşa (998–1035–1062), Sakizçi (1061), Temirza (1088), Tohtamış (262–578–1157), Ulu Ata (973), Çaban (1150–1157), Emeldeş (1172), Efendi (824).