Türgişler.

 

Türgişler.

630’da Batı Göktürk ülkesinde Kağan T’ung Yabgu’nun öldürülmesi üzerine ülke iç karışıklığa sürüklenmişti. Başı boş kalan çeşitli boylar 635’te kendi aralarında teşkilâtlanarak Türgişler’i meydana getirdiler. Buna rağmen başlarında daima Batı Göktürk hânedanına mensup beyler bulunuyordu. 634’te Batı Göktürk hânedanından Işbara ülkesini on boya bölmüş, her boya birer ok verilmiş, bundan sonra unvanları On Şad ve On Ok şeklinde söylenmeye başlanmıştır. Boylar arasında dördüncü boy olarak tarihte ilk defa 651’de Türgiş adı geçmektedir. VII. yüzyılın ortalarında onları Ho-lo-shih çor adlı başbuğ yönetiyordu. 656’dan sonra bir kısmı Isık Göl taraflarına göç etti. Çin hâkimiyeti altında iken zaman zaman ayaklandılar. Nihayet II. Göktürk Devleti’ne bağlandılar. 720 dolaylarında Emevîler’le Mâverâünnehir için mücadele ettiklerinde başlarında Su-lu Kağan vardı. 737’de bir kumandanın suikastı sonucu Su-lu öldürülünce Türgiş Devleti birliğini koruyamadı. Çinliler, 751 yılında Emevî-Karluk iş birliğine karşı meşhur Talas Savaşı’nı kaybedince bölgeden çekilmek zorunda kaldılar. Uygur Devleti’nin baskısına mâruz kalan Türgişler (735-756) kendi içlerinde Sarı Türgişler ve Kara Türgişler olmak üzere ikiye ayrıldılar. Bunlar kendi kağanlarını tahta geçirip karşılıklı savaştılar. 766’da Karluklar batıya doğru hareket ederek Suei-ye (Tokmak) civarını ele geçirdiler. Neticede Türgişler, Seyhun boylarına doğru göç ettiler. Bir kısmı Tanrıdağları’nın güneyindeki Karaşar civarına gitti.

Tarih sahnesinde ilk defa 627 yılında görülen Karluklar, Orta Asya tarihinde önemli rol oynamıştır. Göktürk Devleti’nin 630’da merkezî hâkimiyetinin çökmesiyle birlikte ön plana çıkan Oğuzlar da tarihte önemli rol oynamış bir Türk boyudur.